Rynek Starego Miasta jest rynkiem jak ze średniowiecznego podręcznika urbanistyki, a przy tym najstarszym placem Warszawy. Z racji owego pierwszeństwa pełnił wszystkie istotne funkcje placu – społeczne, administracyjne i handlowe.
Wraz z powstawaniem kolejnych placów miejskich zadania stawiane rynkowi się zawężały i tracił on kolejne funkcje, z reprezentacyjną na czele. W XIX wieku obszar staromiejski zaczął biednieć, stając się jednym z najgorszych adresów na mapie stolicy. Gdyby tak zostało, najpewniej nie mielibyśmy dziś w Warszawie Rynku Starego Miasta. A tymczasem go mamy, i to w dużym stopniu autentyczny. Przyczyniły się do tego rozpoczęte jeszcze przed wojną działania, które pod wieloma względami można uznać za gentryfikację.
Zaczęło się od tego, że Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości w 1911 roku kupiło kamienicę Baryczków (zielona kamienica w części zajmowanej przez Muzeum Warszawy), doprowadziło do likwidacji istniejącego tam targowiska i położenia nowej nawierzchni z tworzącej geometryczne wzory kostki brukowej. W maju 1928 roku Zofia Stryjeńska, niedługo wcześniej obsypana nagrodami na Wystawie Światowej w Paryżu (1925), wpadła na pomysł, który Towarzystwu Opieki nad Zabytkami Przeszłości przedstawił Stanisław Ostrowski, autor projektu Grobu Nieznanego Żołnierza (1925) w podcieniach pałacu Saskiego. Plan był prosty i śmiały: zaprosić najpopularniejszych artystów i projektantów do przemalowania i ozdobienia kamienic przy Rynku Starego Miasta. Okazją miało być dziesięciolecie odzyskania niepodległości.
Gigantyczna wystawa sztuki współczesnej z pracami takich twórców jak Zofia Stryjeńska, Zbigniew Pronaszko, Edward Okuń, Tadeusz Gronowski (projektował dla Wedla czy Orbisu i stworzył znak LOT-u) albo malarz i rzeźbiarz Ludomir Śledziński (późniejszy rektor Politechniki Krakowskiej) ściągnęła na Stare Miasto całą Warszawę – to było jak kolorowe kino do oglądania na fasadach staromiejskich kamienic.
Pod koniec lat 30. powstało Muzeum Dawnej Warszawy, będące oddziałem Muzeum Narodowego. Na jego potrzeby miasto kupiło trzy kamienice przy Rynku i jeszcze przed wojną przeprowadzono pierwsze prace adaptacyjne – być może to dzięki nim strona Dekerta została stosunkowo najmniej zniszczona w wojennej zawierusze. Dzięki wysiłkowi pracowników i studentów Sekcji Urbanistyki Zakładu Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej w 1936 roku powstała bardzo przydatna przy odbudowie inwentaryzacja architektoniczna Rynku.
Już wtedy Rynek Starego Miasta zamienił się w obiekt – muzeum w otwartej przestrzeni. Tuż po wojnie zabezpieczono ocalałe budynki, w 1952 prace nagle przyspieszyły, a datę otwarcia Rynku Starego Miasta, pierwszego etapu odbudowanego Traktu Starej Warszawy, wyznaczono na 22 lipca 1953 roku.
Paweł Brylski, 2017
| powierzchnia placu (ha) | 0.67 |
| nawierzchnia przepuszczalna (m²), czyli powierzchnia biologicznie czynna + nawierzchnia umożliwiająca przesiąkanie wody (gruntowa, żwirowa etc.) | 38 |
| woda stojąca (m²) | 38 |
| woda stojąca | woda w fontannie rozpływająca się dookoła |
| woda pitna | studnia |
| woda dynamiczna | fontanna z Syrenką |
| retencja wody | typowa instalacja, kratki ściekowe |
| wysokość budynków | Jezuicka 1/3: 21 m Rynek Starego Miasta 1/3: 21/25 m Rynek Starego Miasta 5/7: 21 m Rynek Starego Miasta 9/11/13: 22/22/20 m Rynek Starego Miasta 15: 20 m Rynek Starego Miasta 17: 21 m Rynek Starego Miasta 19: 21 m Rynek Starego Miasta 21/21a: 20/22 m Rynek Starego Miasta 23: 25 m Rynek Starego Miasta 25: 23 m Rynek Starego Miasta 27: 23 m Rynek Starego Miasta 29: 23 m Rynek Starego Miasta 31: 20 m Rynek Starego Miasta 42: 20 m Rynek Starego Miasta 40: 23 m Rynek Starego Miasta 38: 22 m Rynek Starego Miasta 36: 26 m Rynek Starego Miasta 34: 21 m Rynek Starego Miasta 32: 21 m Rynek Starego Miasta 30: 26 m Rynek Starego Miasta 28: 21 m Rynek Starego Miasta 26: 21 m Rynek Starego Miasta 22/24: 26/24 m Rynek Starego Miasta 20: 23 m Rynek Starego Miasta 18: 24 m Rynek Starego Miasta 16: 22m Rynek Starego Miasta 12/14: 22m Rynek Starego Miasta 10: 24m Rynek Starego Miasta 8: 22m Rynek Starego Miasta 4/6: 26/24m Rynek Starego Miasta 2: 21m |
| dominanty | pomnik Syrenki |
| latarnia „Agrykola” | 10 dwuramiennych, 3 jednoramienne mocowane do elewacji |
| neony | 3 |
| nazwy ulic dochodzących do placu | Krzywe Koło Nowomiejska Wąski Dunaj Świętojańska Jezuicka Celna |
| rodzaje nawierzchni chodników | płyty kamienne |
| funkcje na placu: gastronomia, biurowce, mieszkaniówka, sklepy, urzędy, miejsca kultury (kino, teatr, dom kultury etc.), punkty usługowe, usługi bankowe, placówki edukacyjne (przedszkola, żłobki, szkoły, uczelnie), obiekty sakralne | kulturalna – 32% mieszkalno-usługowa – 25% kulturalno-mieszkaniowa – 7% kulturalno-usługowa – 3% kulturalno-usługowo-mieszkaniowa – 3% usługowo-mieszkalno-biurowa – 10% urzędowo-usługowa – 3% usługowo-mieszkalno-urzędowa – 7% usługowo-biurowa – 3% usługowo-edukacyjna – 7% |
| punkty usługowe w ogólnodostępnych parterach w stosunku do wszystkich budynków w obrębie placu | gastronomia – 54% sklep – 36% urząd – 7% usługi – 3% |
| czy na placu jeździ komunikacja publiczna? | nie |
| czy na placu jeżdżą samochody prywatne? | nie |
| czy na placu istnieje szersza droga niż dwupasmowa? | nie |
| czy w obrębie placu znajdują się przystanki komunikacji publicznej? | nie |
| czy na placu znajdują się miejsca parkingowe? | nie |
| czy na placu znajdują się stojaki na rowery? | nie |
| czy wyznaczona jest strefa ograniczonej prędkości lub piesza? | tak |
| czy istnieje tymczasowa (np. weekendowa) lub inna organizacja ruchu? | nie |
| czy występują ślepe ściany, pustostany? | tak |
| czy na placu pojawiają się handel detaliczny, stragany, kwiaciarki, targi czasowe? | tak |
| czy w 2016 roku na placu odbyła się manifestacja? | tak |
| liczba artystycznych vlepek | 0 |
| liczba pomników | 1 |