plac
Thomasa Woodrowa Wilsona

Fot. Maciej Krüger, 2017

Powstanie Żoliborza, a zatem i jego dwóch głównych placów – Inwalidów i Wilsona – ściśle wiązało się z odzyskaniem przez Polskę niepodległości po I wojnie światowej. Świadczy o tym wszystko: od terenu, który nie był zabudowany tkanką miejską z powodu Cytadeli – symbolu podległości – aż po patrona, który miał niemały wpływ na odzyskanie niepodległości.

Thomas Woodrow Wilson był prezydentem Stanów Zjednoczonych z ramienia demokratów. Choć USA długo zachowywały neutralność w I wojnie światowej, zaangażowanie w działania wojenne po stronie ententy wpłynęło na zakończenie wojny oraz powstanie Ligi Narodów. W 1919 roku prezydent Wilson został uhonorowany pokojową Nagrodą Nobla.

Walka o niepodległość to jedno, zabieganie o nią to drugie, ale i tak ostatecznie wiele zależy od polityki międzynarodowej. Oprócz własnych starań Polaków o odzyskaniu niepodległości w dużej mierze zdecydowało więc umieszczenie wśród 14 punktów programu pokojowego Wilsona, mającego zakończyć I wojnę światową, punktu: „Stworzenie niepodległego państwa polskiego na terytoriach zamieszkanych przez ludność bezsprzecznie polską, z wolnym dostępem do morza, niepodległością polityczną, gospodarczą, integralność terytoriów tego państwa ma być zagwarantowana przez konwencję międzynarodową”.

Żoliborz powstał w próżni, na terenie niezurbanizowanym. Wraz z budową Cytadeli cała tkanka miejska i wiejska tego północnego pogranicza Warszawy została wyburzona, a w bezpośrednim otoczeniu twierdzy i fortów obowiązywał ścisły zakaz zabudowy. Żoliborz był więc stawiany od zera, spełniając tym samym rozwijane od dziesięcioleci marzenia o nowym, przyjaznym mieście. Niepodległość oznaczała między innymi stworzenie nowego modelu budownictwa. To, co powstało w ostatnich dziesięcioleciach XIX wieku, było powszechnie krytykowane. Opinię o tej architekturze, którą chętnie przypisujemy autorom odbudowy Warszawy, można było spotkać w dziewiętnastowiecznej prasie. W wydanym w 1892 roku Ilustrowanym przewodniku po Warszawie Wiktor Czajewski pisał: „Warszawa od kilkudziesięciu lat nieustannie wznosi się. Mnóstwo domów przybywa corocznie, ale domy te stawiane są przeważnie przez spekulantów jako licha tandeta na sprzedaż. Wynika z tego, że plac zabudowują wysokimi oficynami, a podwórka do tego stopnia maleją, że nawet często do pierwszego piętra przy najlepszych warunkach słońce nie dochodzi. Stąd pochodzi brak powietrza w mniejszych mieszkaniach, nie higieniczne i szkodliwe dające rezultaty. W większych miastach europejskich podzielono kwartały na małe cząstki, poprzecinano je ulicami i nie tylko wzbroniono budować oficyny, ale nawet dotykać się domu do domu nie pozwolono. Wskutek tych rozporządzeń warunki poprawiły się znacznie”.

Te ideały przyświecały budownictwu w pierwszych latach niepodległości, a najlepszym tego przykładem jest Żoliborz. W ten sposób powstały założycielskie osiedla mieszkaniowe otaczające plac Wilsona – kolonia Żoliborz Oficerski oraz pierwsze budynki Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, która powstała w 1922 w środowisku działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej. Osiedle przy znaczącym udziale społeczników projektowali wybitni architekci, między innymi Jan Chmielewski, Szymon Syrkus czy Barbara i Stanisław Brukalscy. Do wybuchu wojny powstało osiem kolonii i część dziewiątej, prace były kontynuowane po wojnie.

W 2005 roku do placu Wilsona została doprowadzona długo wyczekiwana linia metra, stację zaprojektował architekt Andrzej Chołdzyński. W 2008 roku międzynarodowa rada ekspertów podczas konferencji MetroRail w Kopenhadze uznała ją za najpiękniejszą stację metra na świecie. Gdy nagrywano komunikaty dla nowego odcinka kolejki, warszawiacy dyskutowali, jak wymówić nazwę stacji, a tym samym placu – przez Ł, jak nakazywałyby światowe reguły fonetyczne, czy przez W, jak Warszawa. Ostatecznie zdecydowano, że plac Wilsona wymawia się przez W, jak mówiło się jeszcze przed wojną.

Paweł Brylski, 2017

Dane
*dane z lipca 2017 roku

powierzchnia placu (ha)2.15
liczba drzew56
powierzchnia okapu – szerokość koron drzew (m²)1679
powierzchnia biologicznie czynna bez wody (m²)7273
nawierzchnia przepuszczalna (m²), czyli powierzchnia biologicznie czynna + nawierzchnia umożliwiająca przesiąkanie wody (gruntowa, żwirowa etc.) 7273
retencja wody typowa instalacja, kratki ściekowe
latarnia „Agrykola”5
latarnia „pastorał warszawski”17 jednoramiennych
11 dwuramiennych, ramiona na różnej wysokości
latarnia sodowa „łyżka”5
latarnie innego typu światło nad wejściem do budynku II kolonii WSM
neonyreklamy świecące kasetonowe równoległe do elewacji 17
reklamy ściecące kasetonowe prostopadłe do elewacji 6
reklamy świecące wyodrębnione litery 6
neony 3
nazwy ulic dochodzących do placu Mickiewicza
Słowackiego
Krasińskiego
rodzaje nawierzchni jezdniasfaltowa
rodzaje nawierzchni chodnikówpłyty betonowe, kostka betonowa
rodzaje nawierzchni dróg dla rowerówasfaltowe, kostka
liczba artystycznych vlepek27
liczba pomników0