plac
Sokratesa Starynkiewicza

Jeden z najbardziej niepozornych warszawskich placów. Łatwo go przeoczyć, za cały plac robi bowiem nieczynna pętla tramwajowa, pamiątka po pierwszej powojennej linii prowadzącej na Okęcie. Pętla to zresztą za dużo powiedziane – to raczej pętelka, szyny porośnięte trawą. Ten plac to jednak znacznie więcej niż to, co widać gołym okiem.

Z administracyjnego punktu widzenia placem jest wyłącznie ulica łącząca Aleje Jerozolimskie i ulicę Koszykową. Droga ta została wytyczona w osi wieży ciśnień i prowadziła od Alei do głównego wejścia do Stacji Filtrów. Początkowo była nazywana Filtrową, a nawet Wodociągową, jednak już pod koniec XIX wieku na planach pojawia się jako ulica Starynkiewicza. Plac powstał pomiędzy ulicami twórców systemu wodociągów i kanalizacji – Williama Lindleya, którego firma z Frankfurtu nad Menem zaprojektowała i wdrożyła system kanałów, i Alfonsa Grotowskiego, miejskiego inżyniera oddelegowanego do pracy nad tym projektem; jego imię nosi zielony skwer w południowej części, między ulicami Nowogrodzką i Koszykową. Na przełomie XIX i XX wieku w otoczenie nowo utworzonego placu przeniesiono największy szpital miejski – Szpital Dzieciątka Jezus, dawniej zlokalizowany na placu Wareckim (dziś Powstańców Warszawy).

Sokrat Iwanowicz Starynkiewicz bardzo dobrze zapisał się w pamięci mieszkańców miasta, w tym przypadku plac jest więc rodzajem pomnika, a nazwa nadana jeszcze za życia prezydenta może być traktowana jako forma upamiętnienia jego wkładu w rozwój stolicy. Jego największym dziełem była niewątpliwie budowa sieci filtrów, wodociągów i kanalizacji, twardych, równych i oświetlonych ulic, a w rezultacie dwukrotny wzrost liczby ludności miasta przy jednoczesnym dwukrotnym spadku śmiertelności.

Miał rację Bolesław Prus, gdy w 1880 roku pisał: „Gdyby kanalizacja była sztuką piękną, [...] gdyby można było ją wyśpiewać, wytańcować albo pokazać na scenie – kanalizacja zyskałaby rozgłos, a p. Starynkiewicz wielką popularność”. Wydaje się więc logiczne, że plac Starynkiewicza jest niepozorny, mało efektowny i łatwy do przeoczenia, więcej ukrywa, niż odsłania. Przypomina jednocześnie, że miasto to ogromny, skomplikowany mechanizm, który może działać dobrze lub źle.

Paweł Brylski, 2017