plac
Na Rozdrożu

Wielopoziomowy węzeł przesiadkowy. Przestrzeń, której odczuwanie zaburzone jest brakiem ścian budynków. Jedynie fragment, na którym znajduje się fontanna, mógłby dać się „czytać” jako plac. Jest on jednak trudno dostępny dla pieszych – większość dróg dojścia wymaga przejścia przez ciąg wciąż istniejących, choć niechętnie używanych podziemnych tuneli pieszych. Potencjałem tego placu jest panoramiczne otwarcie na warszawskie podskarpie i Pragę.

Nie jest to do końca plac, ale za to najprawdziwsze rozdroże. Z tego dwupoziomowego skrzyżowania można dojechać do Wilanowa czy Miłosnej, ale jest to też miejsce, z którego rozchodzą się najśmielsze urbanistyczne wizje – od Założenia Stanisławowskiego przez aleję Piłsudskiego po Trasę Łazienkowską, która wpłynęła na dzisiejszy kształt i odbiór tej przestrzeni. W XVIII wieku zwarta zabudowa miejska kończyła się w okolicy placu Trzech Krzyży, jednak przed wytyczeniem okopów Lubomirskiego, czyli szczelnych granic miasta, powstał projekt urbanistyczny określany jako Założenie Stanisławowskie. Składały się nań place zwane gwiaździstymi lub promienistymi, inspirowane architekturą ówczesnej światowej stolicy – Paryża. Ze zbudowanych na planie koła placów rozchodziły się gwiaździście ulice. W ten sposób powstały dzisiejsze place Zbawiciela, Unii Lubelskiej, Politechniki i Na Rozdrożu. Place i obsadzane topolami drogi zostały wytyczone w szczerym polu i były zabudowywane przez cały XIX i XX wiek, tworząc Śródmieście Południowe.

Główną arterią była Droga Królewska wytyczona w osi Zamku Ujazdowskiego. Zaczynała się dzisiejszą aleją Wyzwolenia i ulicą Nowowiejską, a biegła aż na Wolę do dzisiejszego skrzyżowania ulic Kasprzaka i Wolskiej. Historycznego położenia placu Na Rozdrożu możemy więc szukać w okolicy okrągłego skwerku z fontanną, gdzie w 2011 roku wylądowało UFO formacji EXYZT.

W tym samym miejscu miał się zaczynać najśmielszy projekt urbanistyczny lat 30. XX wieku, czyli aleja Piłsudskiego. Obejmował on stworzenie nowej reprezentacyjnej dzielnicy pomiędzy Śródmieściem Południowym a Ochotą, na terenie Pola Mokotowskiego. Główna aleja miała zaczynać się na placu Wolności (tak nazwano plac Na Rozdrożu) wielką statuą Józefa Piłsudskiego i miała prowadzić aż do Grójeckiej (dzisiaj okolice Hal Banacha). Całe założenie było wyraźnie przeskalowane – Świątynia Opatrzności Bożej miała mieć wysokość zbliżoną do późniejszego Pałacu Kultury, a aleje miały być szerokie i wielopasmowe. Pomysł ten przypominał projekty urbanistyczne rodem z Rzymu czy Berlina i miał świadczyć o wielkości Polski, pozostał jednak wyłącznie na przedwojennych planach miasta – ostatni, na którym przerywane linie sygnalizują zarys dzielnicy, wydano w 1939 roku. Do wybuchu wojny udało się przebić zaledwie fragment alei Piłsudskiego między Marszałkowską i Polną.

Niewielka część tamtego założenia została uwzględniona przy planowaniu MDM, a w połowie lat 70. puszczono tamtędy jasną, długą, prostą i szeroką jak rzeka Trasę Łazienkowską. Kiedy ją budowano, ideałem miejskiego wdzięku było piękno estakad i nic nie wydawało się bardziej pewne niż to, że w okolicach roku 2000 miasta będą wielopoziomowe i wszyscy będziemy latać w kosmos. Cóż.

Paweł Brylski, 2017