plac
Konfederacji

Plac Konfederacji wygląda jak otoczony filigranowymi kamieniczkami ryneczek uroczego miasteczka. Okolica sprawia idylliczne wrażenie, lecz historia tego osiedla miała niewiele wspólnego z sielanką.

W tym samym czasie, gdy na nieopodal powstawały domy Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej i Żoliborza Oficerskiego, powołano do życia kolonię „Zdobycz Robotnicza". Osiedle z placem Konfederacji powstało z inicjatywy braci Dzierżawskich – Janusza i Zenona, który jest autorem części budynków kolonii Lubeckiego na tyłach placu Narutowicza.

Już Żoliborz wyznaczał ówczesne północne rubieże miasta, a co dopiero odległe Bielany! „Zdobycz Robotnicza" to pierwsze osiedle Bielan, które powstało w księżycowym pejzażu dawnego carskiego poligonu. Tereny położone na północ od Warszawy, za torami linii obwodowej (przy Dworcu Gdańskim), zostały zabudowane w latach 20. między innymi przez kolonie Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej związanej z Polską Partią Socjalistyczną.

Osiedle na Bielanach to kontynuacja i rozwinięcie tego samego pomysłu, który doprowadził do powstania Żoliborza. Odzyskanie niepodległości otworzyło możliwość zabudowy północnych rubieży miasta, dotychczas zajmowanych przez wojska carskie. Nowe osiedla miały zaspokoić głód mieszkaniowy, ale były także wypowiedzią architektoniczną – na temat tego, jak nowe osiedla powinny wyglądać i jakie potrzeby powinny realizować.

Osiedle „Zdobycz Robotnicza" miało iść dalej nie tylko terytorialnie, w prostej linii od dzisiejszej ulicy Słowackiego, przy której powstały kolonie WSM, lecz także pod względem organizacji i struktury własności. Robotnicy nie wynajmowali mieszkań od spółdzielni, ale mieli stać się ich właścicielami po spłacie kredytu. Wkładem własnym była ich praca – przyszli lokatorzy wybudowali bowiem osiedle własnoręcznie. Wkrótce jednak zaczęły się trudności.

Osiedle powstało na terenach wydzierżawionych przez Ministerstwo Robót Publicznych na podstawie kredytów udzielonych przez Bank Gospodarstwa Kredytowego – i już samo to było źródłem problemów, dzierżawca i kredytobiorca zaczęli bowiem kwestionować skalę inwestycji. Dramat nabrał tempa, pojawiły się kontrole i konflikty, doszło do zajęcia majątku i likwidacji spółdzielni, a wreszcie do eksmisji mieszkańców pod eskortą wojska.

„Zdobycz Robotnicza" była planowana na 1200 mieszkań, powstała jednak tylko część z nich, wskutek czego również plac Konfederacji był przed wojną zabudowany jedynie częściowo. W latach 1953–1954 postawiono czteropiętrowe domy od strony alei Zjednoczenia według projektu Marii i Kazimierza Piechotków, a południowa strona placu została zarezerwowana na kościół. Zgodę na budowę świątyni wydano już w 1947 roku, jednak w kolejnych latach z powodów politycznych temat ten stanął w martwym punkcie.

Po ponad 10 latach we współpracy ze Stowarzyszeniem Architektów Polskich przeprowadzono konkurs, w wyniku którego do realizacji wybrano projekt zespołu architekta Zbigniewa Pawelskiego. Konkurs został rozstrzygnięty w 1958 roku, lecz kościół doczekał się otwarcia dopiero w 1980, i w międzyczasie Pawelski zaprojektował szereg spektakularnych obiektów, między innymi hotel Victoria przy placu Zwycięstwa (Saskim, Piłsudskiego) w Warszawie czy ambasadę Polski w Brasilii – mieście Oscara Niemeyera i Lucia Costy, wybudowanym w księżycowym pejzażu brazylijskiego interioru.

Kościół przy placu Konfederacji ma unikalną formę, jego bryła jest oparta na figurze sześciokąta foremnego, światło do wnętrza wpada przez sześć trójkątnych okien o powierzchni 60 m2 każde, a całość wieńczy sprawiający wrażenie lekkości gwiaździsty dach. Jak na dłoni widać, jak różne podejścia do utopii architektonicznej spotykają się w kameralnym wnętrzu tego placu.

Paweł Brylski, 2017