plac
Inwalidów

Plac Inwalidów powstał w związku z budową Żoliborza Oficerskiego na terenach wokół Cytadeli. Pierwszym budynkiem, który określił jego skalę, był słynny Dom Zbiorowy zwany też Hotelem Oficerskim, zaprojektowany przez Romualda Gutta i wybudowany w latach 1922–1924. Plac został w całości ukształtowany w pierwszym dziesięcioleciu niepodległości i można go traktować jako przegląd architektury międzywojnia.

W 1928 roku oddano dwa interesujące budynki po obu stronach ulicy Adama Mickiewicza; zostały zaprojektowane przez Zygmunta Tillingera i charakteryzują się geometrycznymi kompozycjami z szarej cegły. Co ciekawe, w dwudziestoleciu był to znak rozpoznawczy Romualda Gutta i wielu innych wybitnych architektów. W 1928 roku ukończono również budowę kamienicy autorstwa Rudolfa Świerczyńskiego. Zabudowę placu domknął w 1933 roku blok „Warszawa 4” zaprojektowany przez Józefa Szanajcę dla pracowników ZUS.

Wiele podobieństw łączy plac Inwalidów z placem Narutowicza. Powstały w podobnym okresie, oficerowie początkowo starali się o tereny pod swą kolonię w okolicach placu Narutowicza, lecz zaproponowano im tereny obok Cytadeli. Tak jak plac Narutowicza miał być częścią większego założenia – nowej dzielnicy – tak plac Inwalidów miał tworzyć większą całość z sąsiednim placem Grunwaldzkim. Plany z lat 30. roztaczają wizję gwiaździstego placu Grunwaldzkiego, z którego rozchodziłyby się ulice Artylerii, Kawalerii, Lotnictwa, Marynarki i Piechoty, a całość układu okalałaby ulica Łączności.

Podobnie jak plac Narutowicza nawiązywał do placów gwiaździstych i miał się łączyć z placem Na Rozdrożu, również żoliborskie założenie czerpie z tej idei. Wybudowanie Żoliborza na niezurbanizowanych terenach obok Cytadeli jest też udaną próbą tworzenia miasta od zera poprzez wytyczenie dróg i placów. Żoliborz i Śródmieście Południowe są uważane za najlepsze adresy w Warszawie, co jest również dowodem uznania dla pewnego modelu urbanistycznego, którego ważnym elementem jest układ placów.

Place Grunwaldzki, Inwalidów i Gwardii – zaplanowany przy Cytadeli – połączone były szeroką i majestatyczną aleją, najszerszą ulicą przedwojennej Warszawy. Na osi alei Wojska Polskiego został umiejscowiony pomnik 1. Dywizji Pancernej generała Stanisława Maczka. Powstał w 1995 roku, już jako element polityki historycznej nowego ustroju, co widać nie tylko w jego treści, ale i formie – wysoką kolumnę wieńczą skrzydła husarskie, a z kolumny zdaje się zlatywać do ataku orzeł w przedwojennym wyobrażeniu, z wyraźnie zarysowaną koroną. Pomnik w sposób niebywale śmiały ingeruje również w płytę placu Inwalidów – część rzeźbiarska odwzorowuje linię brzegową Europy i z początku otoczona była basenem symbolizującym morze. Ostatecznie jednak w trosce o bezpieczeństwo przechodniów morze zdecydowano się zasypać.

Paweł Brylski, 2017