plac
Jana Henryka Dąbrowskiego

„Chłopiec z krokodylem” – rzeźba Stanisława Jackowskiego z 1930 roku, odratowana w słynnej pracowni brązowniczej braci Łopieńskich i ustawiona ponownie na swoim miejscu w roku 1960
– przypomina, że w przestrzeni publicznej siłą rzeczy zmagają się różne potrzeby i interesy, i właściwie na każdym placu jakaś postać się zmaga z jakimś krokodylem.

Zmagania o miejsce dla zieleni w mieście dotyczą teoretycznie wszystkich przestrzeni publicznych. Kilka warszawskich placów ma w najbliższych latach przejść zielone przeobrażenie, i wśród nich jest plac Dąbrowskiego – dawniej Zielony, nie tylko z nazwy.

Dzisiejszy plac jest częścią założonej przez marszałka Franciszka Bielińskiego jurydyki Bielino (to od niego wywodzi się nazwa ulicy Marszałkowskiej). Plac sąsiadował z pałacowym ogrodem i pełnił rolę rynku jurydyki. Rezydencja Bielińskiego wraz z dziedzińcem została rozebrana pod koniec XIX wieku pod cztery kamienice (Królewska 27–31), a te w 1956 roku ustąpiły miejsca budynkowi Miastoprojektu według projektu Romualda Gutta, dziś zajmowanemu przez Ministerstwo Cyfryzacji.

Na przełomie XIX i XX wieku zielony plac został otoczony okazałymi kamienicami. Spośród kilkunastu przetrwały zaledwie trzy: pałac Szlenkierów według projektu Witolda Lanciego, w którym dziś urzęduje ambasada Włoch; wyniosła i rozrywkowa (mieściły się tam Duża Ziemiańska oraz dancing Kakadu) kamienica Goldstanda, która po wojnie została obniżona do wysokości sąsiedniego pałacu Szlenkierów; oraz kamienica Granzowa (gmach Towarzystwa Ubezpieczeń „Polonia"), do której dobudowano drugi budynek przy ulicy Rysiej, w podobnym rytmie.

Plac był jednym z najlepszych adresów Warszawy, pojawiły się więc pomysły jego zabudowy. „Przestrzeń Śródmieścia jest zbyt cenna, by mogły na niej stać wyłącznie drzewa” – czyż nie brzmi to znajomo? W naszych czasach to drzewa najczęściej padały ofiarą pierwszej fali tak zwanej rewitalizacji i to właśnie o zieleń upomnieli się w ostatnich latach mieszkańcy, działacze i komentatorzy miejscy.

Pod koniec XIX wieku teren został w samą porę odzyskany. Orędownikiem zachowania placu Zielonego był Sokrat Iwanowicz Starynkiewicz, za którego prezydenckiej kadencji powstała w Warszawie Komisja Plantacyjna, zasadzono rzędy drzew przy ulicach oraz otwarto pierwsze publiczne parki: Ujazdowski i Skaryszewski. W 1999 roku na placu wkopany został kamień węgielny pod budowę Pomnika Hymnu. Rozstrzygnięto nawet konkurs, w ramach którego wyłoniono rzeźbę masywnego orła podrywającego się do lotu. Pomnik miał mieć wbudowaną pozytywkę, jednak nigdy nie powstał. Plac Dąbrowskiego – dawniej Zielony – zasłynął za to z innego pomnika.

Na zdjęciach i pocztówkach z pierwszej połowy XX wieku widać, jak znad koron drzew wystaje czubek kolumny. Był to pomnik oficerów lojalistów, którzy odmówili wzięcia udziału w powstaniu listopadowym i zginęli z rąk powstańców. Pomnik, odlany z armat zdobytych od rebeliantów armat, trafił tu z pobliskiego placu Saskiego, gdy miała ruszyć budowa soboru św. Aleksandra Newskiego. Schowany w zieleni znienawidzony pomnik mniej rzucał się w oczy, ale i tu regularnie stawał się obiektem malarskiej aktywności politycznej warszawiaków. Jak widać protesty możliwe są również na zielonych placach.

Paweł Brylski, 2017